Rối loạn nuốt là một trong những di chứng của tai biến mạch máu não khá thường gặp. Ngoài việc khiến cho bệnh nhân gặp nhiều khó khăn trong ăn uống, rối loạn này có thể gây ra những tình trạng nguy hiểm như: Hít sặc, viêm phổi, khó thở… có thể dẫn tới tử vong. Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời rối loạn nuốt sẽ giúp người bệnh hạn chế được các biến chứng, khả năng ăn uống sớm được phục hồi.
Trong nội dung dưới đây Daiviet Sport sẽ chia sẻ về Tình trạng rối loạn nuốt do tai biến và phương pháp phục hồi. Qua đó giúp các bạn hiểu hơn về vấn đề này nhé.
Rối loạn chức năng nuốt trong tai biến mạch máu não
Rối loạn nuốt là gì ?
Nuốt là một quá trình tự động xen lẫn chủ động, có sự phối hợp của nhiều nhớm cơ để đưa thức ăn từ khoang miệng xuống dạ dày. Về cơ bản thì sinh lý nuốt được chia thành 4 giai đoạn:
- Giai đoạn 1 (giai đoạn chuẩn bị): Gồm cắn, nhai, nghiền thức ăn, nhào trộn thực phẩm cùng với nước bọt để chúng trở nên mềm và nhuyễn hơn.
- Giai đoạn 2 (giai đoạn miệng): Thức ăn kích thích vùng cảm nhận nuốt quanh vòm họng, ở trên các cột hạnh nhân, xung động theo các sợ cảm giác của các dây thần kinh số 5 và 9 truyền về trung tâm nuốt tại hành não. Lưỡi đẩy thức ăn ra sau và đi vào vùng hầu.
- Giai đoạn 3 (gia đoạn hầu): Vòm khẩu cái được kéo lên phía trên để đóng lỗ mũi nhằm ngăn ngừa sự cố trào thức ăn lên khoang mũi. Các cột hạnh nhân được kéo ra giữa để tạo thành 1 khe dọc giúp thức ăn vào họng và ngăn không cho nhức thức ăn chưa được nghiền nhỏ đi qua. Các dây thanh âm khép sát vào nhau, thanh quản được kéo lên trên ra trước cơ cổ. Đây chính là động tác giúp cơ thể mở rộng lỗ thực quản và làm các dây chằng kéo nắp thanh quản đậy kín nắp, không cho thức ăn lọt vào trong khí quan. Thành họng sẽ co lại và đẩy thức ăn từ họng đi vào thực quản.
- Giai đoạn 4 (giai đoạn thực quản): Các sóng nhu động được chi phối bởi các dây thần kinh số 9 và 10 cùng đám rối Auerbach sẽ đưa thức ăn từ họng vào dạ dày.
Nếu như xảy ra rối loạn ở bất cứ giai đoạn nào trong quá trình nuốt đều dẫn tới rối loạn chức năng nuốt. Hậu quả là thức ăn, nước uống khó xuống dạ dày, hoặc một phần thức ăn bị lọt vào mũi, khí quản và gây ra nhiều tình trạng nguy hiểm.
Biến chứng rối loạn nuốt trong tai biến mạch máu não
Rối loạn nuốt là một di chứng của tai biến mạch máu não không hiếm gặp. Thống kê cho thấy khoảng 52% bệnh nhân bị rối loạn nuốt sau cơn đột quỵ não cấp. Sau đột quỵ 1 tuần, rối loạn này xảy ra ở 25 – 30% bệnh nhân, còn sau 6 tháng đầu thì tỷ lệ là 11 – 50% trường hợp.
Nguy hiểm nhất là tình trạng thức ăn, nước uống bị lọt vào khí quản là tình trạng hít sặc khiến bệnh nhận bị ho dữ dội, phế quản co thắt, khó thở, có nguy cơ tử vong. Có khoảng 43 – 54% bệnh nhân bị tình trạng hít sặc sau cơn đột quỵ não cấp, 30% hít sặc dẫn tới viêm phổi. Và viêm phổi so hít sặc khiến 3 – 6% bệnh nhân tử vong trong năm đầu tiên.
Một số tình trạng khác của rối loạn nuốt là: Gây sút cân, cơ thể bị mất nước, suy dinh dưỡng, khiến thay đổi thói quen ăn uống, gây trầm cảm và làm giảm khả năng hòa nhập xã hội.
Dấu hiệu giúp phát hiện tình trạng rối loạn nuốt
Nếu như bệnh nhân đang được chăm sóc tại nhà, tình trạng rối loạn nuốt do di chứng tai biến mạch máu não được xác định nếu có những biểu hiện sau:
- Khi đang ăn uống thì thức ăn, nước uống ở trong miệng chảy ra, thức ăn bị rơi vãi.
- Người bệnh thường xuyên chảy nước bọt, nước bọt bị ứ đọng nhiều ở trong khoang miệng.
- Gặp nhiều khó khăn trong việc cắn, nhai, sử dụng lưỡi để di chuyển thức ăn, ngậm thức ăn lâu, phải dùng sức khi nuốt, rồi rồi nhưng vẫn thấy thức ăn bị vướng ở trong cổ họng.
- Bệnh nhân bị ho, sặc khi nuốt, thường xuyên bị ho khi đang nhai (chưa nuốt), khi mới nuốt, thậm chí một thời gian lâu sau khi đã nuốt.
- Bị thay đổi giọng nói, tốc độ nói sau khi ăn.
- Xuất hiện tình trạng viêm phổi tái phát nhiều lần.
- Sút cân không rõ nguyên nhân.
- Thay đổi thói quen ăn uống.
Trường hợp bệnh nhân đang nằm viện, các rối loạn nuốt sẽ được bác sĩ phát hiện thông qua vận động cơ hầu họng, lưỡi, các biện pháp chẩn đoán như: Dùng ống nội soi mềm, chiếu X-quang, đánh giá độ bão hóa của oxy mao mạch.
Phục hồi chức năng rối loạn nuốt
Để có thể điều trị và phục hồi chức năng nuốt cho người bệnh sau tai biến thì tùy theo tình trạng cụ thể của từng người bệnh mà các bác sĩ áp dụng các biện pháp khác nhau. Dưới đây là một số kỹ thuật thường được áp dụng.
Kỹ thuật bù trừ
Đây là kỹ thuật có thế cải thiện tình trạng ngay, an toàn cho người bệnh. Tuy nhiên, hiệu quả chỉ mang tính tạm thời, không lâu dài. Nó gồm nhiều động tác cần thực hiện khi nuốt, cụ thể:
- Gập cằm ra trước khi nuốt, người bệnh trong tư thế ngồi hoặc nửa ngồi. Động tác này giúp giảm thiểu khoảng cách giữa thanh môn và vách hầu, giúp nắp thanh môn đóng kín hơn.
- Xoay mặt về phía bên bị liệt khi nuốt, động tác này sẽ dồn thức ăn qua bên không bị di chứng, tạo lực ép lên thành bên thanh quản.
- Nghiêng đầu sang bên lành để dồn thức ăn sang bên miệng, hầu không bị ảnh hưởng của tai biến.
Ngoài ra, kỹ thuật bù trừ còn có các bài tập giúp người bệnh tăng cường nhận thức về cảm giác mặn – ngọt – nóng – lạnh để kích thích phản xạ nuốt. Các kỹ thuật này đặc biệt hiệu quả nếu như rối loạn của bệnh nhân xảy ra ở giai đoạn miệng.
Bài tập giúp phục hồi chức năng nuốt
Người bệnh được hướng dẫn các bài tập vận động cho lưỡi, tập phát âm để tăng độ mạnh cũng như độ bền của cơ môi, lưỡi hàm. Các bài tập nuốt gắng sức, tập cho nhóm cơ hỗ trợ nuốt, tập đẩy hàm… có tác dụng làm sạch họng cũng như giảm tồn đọng thức ăn, nước bọt ở khoang miệng.
Những bài tập này nếu được thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định sẽ giúp người bệnh cải thiện và phục hồi khả năng nuốt hiệu quả, có thể chuyển từ ăn bằng sonde dạ dày sang sử dụng khoang miệng như bình thường.
Điều trị rối loạn nuốt
- Đặc sonde: Trường hợp di chứng tai biến khiến người bệnh bị rối loạn chức năng nuốt nghiêm trọng và không thể khắc phục thông qua các biện pháp nêu trên thì người bệnh sẽ được chỉ định cho ăn qua ruột bằng sonde miệng - dạ dày, sonde mũi - dạ dày, hoặc là qua da sử dụng ống nội soi… Trong trường hợp này người nhà cân xay nhuyễn thức ăn thành dạng lỏng, điều chỉnh tốc độ bơm phù hợp. Sau mỗi lần ăn cần bơm nước ấm để vệ sinh sonde, tránh vi khuẩn.
- Điều trị bằng thuốc: Bênh nhân được các bác sĩ chỉ định dùng Atropin để giảm thiểu tình trạng chảy nước bọt. Tuy nhiên, thuốc cũng có thể làm trầm trọng thêm tình trạng khó nuốt của người bệnh.
Trên đây là một số chia sẻ từ Daiviet Sport về Tình trạng rối loạn nuốt do tai biến và phương pháp phục hồi. Đột quỵ là một tình trạng vô cùng nguy hiểm nếu không được phát hiện và xử ý kịp thời. Nếu không tử vong cũng để lại những di chứng trầm trọng, kéo dài. Khi có những dấu hiệu của đột quỵ hoặc rối loạn nuốt thì việc đến bệnh viện là cần thiết.
Nếu còn câu hỏi nào khác hoặc có nhu cầu mua dụng cụ tập thể dục, thiết bị phục hồi chức năng… các bạn hãy liên hệ với Daiviet Sport để được tư vấn cụ thể cũng như cung cấp thiết bị chính hãng, phù hợp với nhu cầu sử dụng !
Xem thêm: dụng cụ tập vật lý trị liệu
